حضور پروتئین در ادرار یا به اصطلاح پروتئینوری (Proteinuria)، میتواند به علل مختلفی از جمله عملکرد نامناسب کلیوی ایجاد شود. کفآلود بودن ادرار، تورم، تکرر ادرار و… از مهمترین نشانههای این اختلال بوده و نیاز به توجه و درمان دارد. از مهمترین اقدامات اولیه در مواجه با این مشکل، کنترل تغذیه و بررسی عملکرد کلیوی میباشد.
آنچه که در این مقاله مورد بررسی قرار خواهیم داد:
- دفع پروتئین از ادرار یا پروتئینوری چیست؟
- چطور بفهمیم که پروتئینوری داریم؟
- نقش تغذیه در پروتئینوری و درمان خانگی دفع پروتئین کلیه
- چه داروهایی برای درمان پروتئینوری تجویز میشوند؟
- چند توصیههای پزشکی به افرادی که دارای پروتئینوری هستند.
دفع پروتئین از ادرار یا پروتئینوری چیست؟

از مهمترین وظایف کلیهها در بدن، فیلتراسیون پلاسما و جلوگیری از خروج پروتئین از بدن میباشد. به طور کلی و در شرایط فیزیولوژیک بدن، میزان دفع کلیوی پروتئینها تقریبا صفر بوده و نشانهای از عملکرد صحیح کلیهها است. از جمله علل مشاهدهی پروتئین در ادرار میتوان به کم شدن آب بدن، افزایش فشار خون، تب، فعالیت بدنی شدید و یا بیماریهای همچون دیابت و سنگ کلیه اشاره کرد.
مصرف برخی از داروهای دستهی NSAIDs و نیز برخی از عوامل شیمی درمانی با آسیب به کلیه در ایجاد پروتئینوری موثراند. گاهی ممکن است این اختلال به دلیل افزایش پروتئین پلاسما ایجاد شود که با وجود عملکرد صحیح کلیهها، همچنان دفع ادراری پروتئین را شاهد خواهیم بود.
چطور بفهمیم که پروتئینوری داریم؟
این اختلال از طرق مختلفی قابل تشخیص است؛ از جمله علائم این بیماری میتوان به موارد ذیل اشاره کرد؛
- کفآلود شدن ادرار (Foamy or Frothy Urine)
- تورم (Edema)
- تکرر ادرار (Frequent Urination)
- گرفتگی عضلانی (Muscle Cramps)
- مشکلات گوارشی
- خستگی و بیحالی
با وجود این علائم راه تشخیص قطعی پروتئینوری انجام تستهای تشخیصی و مشورت با پزشک میباشد.
نقش تغذیه در پروتئینوری و درمان خانگی دفع پروتئین کلیه

نخستین مرحله در درمان پروتئینوری، بررسی علت آن میباشد. همانطور که پیشتر نیز گفته شد، این بیماری میتواند به دلیل اختلال در کلیه و یا افزایش میزان پروتئین خون ایجاد شود؛ در هر دوی این موارد تغییر سبک زندگی و بهبود رژیم غذایی نقش بسیار حائز اهمیتی در روند درمان ایفا میکنند.
- میزان نمک دریافتی به ویژه سدیم و پتاسیم خود را کنترل کنید؛ افزایش میزان سدیم موجب بالا رفتن فشار خون و به تبع افزایش جریان خون گلومرولی میشود. این افزایش فشار باعث آسیب به عروق گلومرولی و اختلال در فرایند فیلتراسیون کلیوی میگردد. به گونهای که با افزایش نفوذپذیری عروق گلومرولی نسبت به پروتئینها، شاهد پروتئینوری خواهیم بود. یون پتاسیم نیز به عنوان یک فاکتور مهم در تعادل آب و الکترولیت در بدن، تاثیر مهمی در فعالیت کلیوی دارد.
- پروتئین دریافتی از رژیم غذایی خود را مدیریت کنید؛ افزایش میزان پروتئین پلاسما به طور مستقیم و یا غیرمستقیم در ایجاد پروتئینوری موثر است. بالا بودن پروتئین پلاسما ضمن آسیب به عروق گلومرولی و اختلال در روند فیلتراسیون، متابولیتهای حاصل از سوخت و ساز پروتئینها از جمله اوره را افزایش داده و بار مضاعفی را به کلیهها تحمیل میکند. داشتن رژیم غذایی متعادل از انواعی از پروتئینهای مختلف و به میزان مناسب نقش بسزایی در کاهش دفع ادراری پروتئین ایفا میکند.
- از میوه و سبزیجات در رژیم غذایی خود غافل نشوید؛ افزایش مصرف میوه و سبزیجات تازه به عنوان یک استراتژی مهم در درمان سریع دفع پروتیئن از کلیه به شمار رفته و علاوه بر تنظیم فشار خون در کاهش بار کلیوی نیز موثراند. این گروه غذایی به دلیل محتوای بالای فیبر و ویتامین، در بهبود فعالیت بدنی نیز ایفای نقش میکنند. التهاب از جمله عوامل آسیبرسان به کلیهها به شمار میرود؛ آنتیاکسیدانهای موجود در میوه و سبزیجات ضمن مقابله با این عوامل التهابی، تاثیر مثبتی بر سلامت کلیوی نیز دارند. همچنین به دلیل داشتن مقادیر کمی از نمک، گزینهی مناسبی برای یک رژیم غذایی متعادل به شمار میروند.
- از مواد غذایی با قند بالا پرهیز کنید؛ از جمله عوامل مهم در ایجاد التهاب در عروق و به دنبال آن اختلال در فیلتراسیون کلیوی میتوان به قندها و کربوهیدراتها اشاره کرد. بنابراین داشتن رژیم غذایی با حداقل میزان قند به افراد دارای این بیماری توصیه میشود.
- چربی و روغنهای با کیفیت و سالم را در رژیم غذایی خود بگنجانید؛ این مواد ضمن تامین بخش قابل توجهی از انرژی مورد نیاز بدن، در سلامت سایر اندامها به ویژه قلب و کلیه نیز موثراند. مصرف روغنهای سرشار از امگا-3، آنتیاکسیدان و اسیدهای چرب غیرترانس علاوه بر کاهش میزان کلسترول در حفظ سلامت مغز و قلب، جذب ویتامین از روده و تامین متابولیتهای مورد نیاز برای سوخت و ساز موثر بوده و به عنوان یک گزینهی عالی برای قرارگیری در سبد غذایی به شما میروند. از جمله روغنهای مناسب برای گنجاندن در رژیم غذایی میتوان به روغن کانولا، روغن زیتون، روغن آفتابگردان و… اشاره کرد.
برخی از مواد غذایی موثر در بهبود و رفع پروتئینوری به شرح ذیل اند؛
- سیر؛ خواص ضدالتهابی و آنتیباکتریال سیر آن را به عنوان یک پیشنهاد عالی برای رفع پروتئینوری تبدیل کرده است. این ماده غذایی به دلیل داشتن ترکیباتی همچون Allicin، سولفیدهای آلی و… در کاهش میزان LDL و فشارخون، تقویت سیستم ایمنی، مبارزه با عوامل التهابی و ارتقاء سلامت عمومی بدن موثر است.
- عسل؛ این ماده غذایی دارای خواص متنوعی بوده و میتواند به عنوان یک مکمل طبیعی در رژیم غذایی استفاده شود. از جمله خواص عسل میتوان به خاصیت آنتیاکسیدانی، ضدمیکروبی، بهبود هضم، تقویت ایمنی و… اشاره کرد.
- چای سبز؛ این ترکیب به عنوان یک منبع سرشار از ترکیبات پلیفنولی، آنتیاکسیدان، فلاونوئیدها و… به شمار رفته و در رفع التهابات کلیوی و کاهش دفع ادراری پروتئین موثر است.
چه داروهایی برای درمان پروتئینوری تجویز میشوند؟
در بسیاری از مواقع درمان پروتئینوری به علت زمینهای آن وابسته است و عوامل بسیاری از جمله سن، جنسیت، دیگر داروهای مصرفی و… در تجویز داروی مناسب تاثیرگذارند. کنترل دقیق فشار و قند خون، همراه با تغییرات سبک زندگی، نقش کلیدی در کاهش پروتئینوری دارد. مشاوره با پزشک برای تعیین بهترین گزینههای درمانی بسیار مهم است. بهترین دارو برای جلوگیری از دفع پروتئین کلیه عبارتند از؛
- مهارکنندههای آنزیم Angiotensin-Converting Enzyme/ ACE
داروهای موجود در این دسته مثل کاپتوپریل و انالوپریل، با کاهش میزان جریان خون گلومرولی، باعث کم شدن میزان پروتئین نشت شده از طریق ادرار میشوند. مصرف این داروها در افراد مبتلا به بیماریهای مزمن کلیوی و دیابت موثر است.
- انسولین
انسولین با کاهش میزان سطح گلوکز خون، القاء سنتز پروتئین در ماهیچه و به تبع افزایش برداشت پروتئین از پلاسما، تنظیم متابولیسم سلولها و کاهش التهاب نقش گستردهای در درمان پروتئینوری دارد. در بیماران مبتلا به دیابت، استفاده مناسب از انسولین نه تنها به کنترل قند خون بلکه به کاهش عوارض کلیوی و جلوگیری از افزایش پروتئینوری کمک میکند. مشاوره با پزشک برای تعیین دوز مناسب انسولین و سایر اقدامات درمانی ضروری است.
- مهار کنندههای گیرنده آنژیوتانسین/ Angiotensin receptor blockers (ARBs)
این داروها با اتصال به گیرنده آنرژیوتانسین، مانع اتصال انژیوتانسین به گیرنده شده و از افزایش فشار خون جلوگیری میکنند. از مهم ترین داروهای این دسته میتوان به لوزارتان اشاره کرد.
- مهارکنندههای گیرندههای آلدوسترون
از دیگر آنزیمهای موثر در افزایش فشار خون میتوان به آلدوسترون اشاره کرد. این دارو در مسیر سیستم رنین-آنژیوتانسین-آلدوسترون تولید شده و به عنوان عامل نهایی در افزایش فشار خون ایفای نقش میکند. مهار کنندههای این آنزیم با اتصال به گیرندهی مربوطه، مانع اتصال آلدوسترون به گیرنده شده و از افزایش فشار خون ممانعت به عمل میآورند.
انتخاب دارو برای درمان پروتئینوری به علت زمینهای و عوامل خاص بیمار بستگی دارد. مهارکنندههای ACE و ARB به دلیل اثربخشی در کاهش سطح پروتئین و محافظت از عملکرد کلیه، اغلب خط اول درمانی به شمار میروند. نظارت منظم بر روند درمان از یکی از عوامل مهم به شمار میرود.
چند توصیههای پزشکی به افرادی که دارای پروتئینوری هستند.
- علل زمینهای را بررسی و علت بیماری را پیدا کنید؛ در بسیاری از موارد تعیین علت زمینهای پروتئینوری که ممکن است شامل مواردی مانند دیابت، فشار خون بالا یا بیماری کلیوی باشد، بسیار مهم است. مراجعه به متخصص مربوطه و انجام تستهای تشخیصی نقش موثری در پیشبرد این فرایند دارد.
- بیماریهای مزمن ایجاد کنندهی پروتئینوری را مدیریت کنید؛ مدیریت صحیح دیابت و فشار خون یکی از اصلیترین استراتژیها در کاهش دفع ادراری پروتئین به شمار میرود، زیرا هر دوی این بیماریها میتوانند منجر به آسیبهای کلیه شوند. مدیریت بیماری شامل نظارت منظم و تنظیم دارو در صورت نیاز است.
- فعالیت بدنی داشته باشید و وزن خود را کنترل کنید؛ فشار خون یکی از عوامل مهم در ایجاد پروتئینوری بوده و افزایش چربی خون این روند را تسریع میکند. داشتن رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی روزانه و کنترل وزن، از جمله فاکتورهای مهم در پیشگیری از ابتلا به فشار خون میباشند.
- تحت نظر پزشک دارودرمانی را شروع کنید؛ مصرف داروهای کاهنده فشار از جمله مهارکنندهی ACE و ARB در کنترل روند بیماری موثر اند. مراجعه به پزشک و عدم مصرف خودسرانهی دارو باعث جلوگیری از عوارض و تداخلات احتمالی شده و به عنوان یک امر مهم در روند درمان تلقی میشود.
و اما کلام آخر؛
به طور کلی پروسه درمان پروتئینوری نیازمند یک رویکرد کامل و جامع بوده و عوامل زیادی را برای مثمر ثمر بودن روند درمان طلب میکند. همچنین افزایش آگاهی بیمار دربارهی این بیماری نیز امری ضروری تلقی میشود. بیماران باید در مورد عوارض بالقوه مرتبط با پروتئینوری، از جمله افزایش خطر بیماری قلبی-عروقی، آسیب کلیوی و سایر مسائل سیستمیک مطلع شوند. تغییر سبک زندگی، استفاده از دارو مناسب، به مقدار مناسب، در زمان مناسب، شناسایی علل زمینهای بیماری، نظارت منظم بر روند درمان و همکاری با متخصص و پزشک مربوطه برای مدیریت بیماری از جمله فاکتورهای تاثیر گذار بر روند درمان تلقی شده و نیازمند صبر و همکاری بیماران میباشد.